ترمیم ریشه دندان (Endodontic) و مراقبت‌های بعد از آن
پوسیدگی دندان می‌تواند برای هر فردی تنها با کمی سهل‌انگاری بهداشت دهان و دندان به وجود آید. اگر به پوسیدگی‌های عادی و به اصطلاح سطحی در اسرع وقت رسیدگی نشود، خرابی به ریشه و کانال های عصبی دندان رسیده و باعث عفونت، آبسه و درد بسیار شدید می‌شود که در این صورت بیمار به درمان و ترمیم ریشه دندان یا به اصطلاح عامیانه عصب کشی نیاز پیدا خواهد کرد.
البته عبارت عصب کشی از نظر علمی صحیح نبوده و بهتر است به‌جای آن از کلمات درمان ریشه یا همان اندو استفاده کنیم.
چه زمانی به درمان ریشه دندان نیاز پیدا می‌کنیم؟
در مراحل ابتدایی پوسیدگی، فقط مینا و عاج دندان است که مورد حمله قرار می‌گیرد. همانطور که گفته شد، در صورتی که درمان در همین زمان صورت بگیرد نیازی به ترمیم ریشه نبوده و از هرگونه آسیب بیشتر به دندان نیز جلوگیری می‌شود. اما اگر این مشکل درمان نشود، میکروب‌های موجود در دهان می‌توانند وارد فضای پالپ شده و ایجاد التهاب و افزایش حجم کنند.
پالپ به فضای داخل دندان گفته می‌شود که دارای اعصاب و رگ‌های خونی است. به دلیل افزایش فشار در محفظه پالپ، به پایانه‌های عصبی دندان فشار وارد شده و درد ایجاد می‌شود.
در صورتی که در درمان این مرحله نیز تاخیر ایجاد شود، این عفونت و التهاب پراکنده شده، به فضاهای اطراف نیز سرایت کرده و باعث ایجاد آبسه و ورم لثه خواهد شد.
انجام درمان ریشه دندان زمانی ضرورت پیدا می‌کند که پالپ دندان دچار عفونت شده و ملتهب می‌شود. خبر خوب این است که در بسیاری از موارد که در آنها ساختمان دندان آسیب شدیدی ندیده، با کمی توجه و نگهداری، می‌توان دندان طبیعی را پس از ترمیم ریشه بدون هیچ مشکلی تا پایان عمر نگه‌داشت.
ترمیم ریشه دندان چگونه انجام می‌شود؟
مرحله اول
در مرحله اول جهت معاینه دقیق و آشکار شدن میزان آسیب دندان مورد نظر، یک عکس رادیولوژی از دندان‌ها گرفته شده و پس از بررسی وضعیت دقیق دندان، درمان آغاز می‌شود. سپس دندانپزشک ابتدا اقدام به بی‌حسی و سپس ایزوله کردن دهان به کمک رابر دم می‌کند.
رابر دم یک پوشش ورقه‌ای لاستیکی از جنس لاتکس است که روی تمام دندان‌ها کشیده می‌شود. سپس در ناحیه مورد نیاز سوراخ شده تا دندان مورد نظر از آن بیرون بیاید. این کار محیط دهان را کاملا ایزوله کرده و از رسیدن بزاق دهان به دندان در حال ترمیم جلوگیری می‌کند.
مرحله دوم
در مرحله دوم دندانپزشک اقدام به ایجاد یک سوراخ در تاج دندان که سوراخ دسترسی نام دارد می‌کند. سوراخ دسترسی از عاج دندان شروع شده و تا محفظه پالپ ادامه دارد.
در دندان‌های عقب این حفره بر روی سطح جونده دندان و در دندان‌های جلویی در سطح پشتی دندان ایجاد می‌شود. تمامی عملیات ترمیم از طریق همین راه ایجاد شده صورت می‌گیرد. در طی این مرحله دندانپزشک تمامی قسمت‌های پوسیده و یا پرشدگی‌های قدیمی دندان را نیز جدا می‌کند.
مرحله سوم
در مرحله سوم اندازه گیری طول مجرای ریشه دندان است که می‌تواند به کمک عکس پرتو ایکس و یا یک دستگاه الکترونیکی به نام Apex finder (Apex Locator) صورت بگیرد.
این دستگاه دارای دو سر است می‌تواند با نشان دادن میزان مقاومت الکتریکی هر قسمت از دهان، طول مجرای ریشه را مشخص کند. سر اول این دستگاه داخل مجرای ایجاد شده و سر دوم آن نیز بر روی سطح داخلی لب قرار می‌گیرد تا یک ارتباط الکتریکی میان این دو تشکیل شود. دستگاه در هر لحظه میزان مقاوت الکتریکی موجود بین دو پایانه را نشان می‌دهد.
بنابراین پزشک از ابتدای کانال شروع کرده و به آرامی به سمت انتها پیش می‌رود. از آنجایی که انتهای کانال مقاومتی نداشته و به عبارتی به همان همان غشاء داخلی دهان می‌رسیم که سر دوم به آن متصل شده، دستگاه با صفر شدن مقاومت شروع به بوق زدن کرده و پزشک متوجه پایان مجرای ریشه دندان می‌شود.
مرحله چهارم
مرحله چهارم جهت پاکسازی و شکل دهی به مجرای ریشه دندان انجام می‌شود. در این مرحله تمامی ذرات، سموم و عفونت‌های داخل دندان به کمک فایل دندانپزشکی تخلیه شده و دندان به صورت کامل پاکسازی می‌شود و همچنین کمی از مجرای ریشه نیز تراشیده شده تا تمامی آلودگی‌های چسبیده به کانال به طور قطعی خارج شده باشند.
فایل دندانپزشکی یک وسیله به شکل سوهان استوانه‌ای است که سطحی زبر داشته و می‌تواند عملیات تراشیدن دندان را به خوبی انجام دهد. دندانپزشک تلاش می‌کند تا با وجود تراشیدن و گشاد کردن مجرای ریشه، ساختار دندان را کاملا حفظ کرده تا موجب ضعیف و یا شکسته شدن دندان نشود. بنابراین در حین کار از چندین فایل با قطر‌های مختلف استفاده می‌کند.
در تمام طول این مرحله دندانپزشک به صورت منظم اقدام به شست‌وشوی فضای پالپ با محلول‌های مخصوص می‌کند تا تمامی ذرات و آلودگی‌ها به طور کامل از داخل آن خارج شوند. این محلول ها خاصیت ضد عفونی داشته و بنابراین نگرانی دندانپزشک را از وجود هرگونه عفونت از بین می‌برند.
مرحله پنجم
مرحل پنجم مربوط به پر کردن فضای خالی دندان پس از پاکسازی آن می‌شود. این عمل ممکن است بلافاصله پس از انجام پاکسازی و یا به فاصله چند روز انجام شود.
در بعضی از موارد دندانپزشک چند روز منتظر می‌ماند تا مطمئن شود کار به خوبی انجام شده است که در این صورت از یک مواد پرکردگی موقتی برای برای جلوگیری از ورود آلودگی به داخل دهان کرده و پس از مدتی اقدام به پرکردن دائم دندان می‌کند و کار ترمیم ریشه به پایان می‌رسد.
دندان اندو شده پس از درمان نیاز به ترمیمی مانند ترمیم روکش دندان خواهند داشت تا بتوانند مجددا کارایی قبل خود را به‌دست بیاورند.
مراقبت‌های لازم پس از ترمیم ریشه دندان
در یک الی دو هفته اول پس از درمان و ترمیم ریشه دندان، بیمار ممکن است دردهای کم یا زیادی را تجربه کند. این دردها معمولا در چند روز اولیه بیشتر بوده و به مرور زمان کم شده و بهبود پیدا می‌کنند.
دردهای احساس شده در این دوره معمولا به دلیل التهابات و عفونت‌های شدید قبل از درمان بوده و می‌توان گفت این دردها واکنش طبیعی بدن به تحریکات و درمان انجام شده می‌باشد. بنابراین سعی کنید از تمامی داروهای تجویز شده خود به صورت منظم و طبق دستورالعمل استفاده کنید.
از آنجایی که اغلب دندان‌ها قبل از ترمیم ریشه بسیار آسیب دیده و ضعیف شده‌اند، نیاز است تا بیمار در طول دوران پانسمان بسیار احتیاط کرده و از خوردن مواد غذایی سفت بپرهیزد.
بهتر است مدتی پس از انجام درمان ریشه مجددا به دندانپزشک خود مراجعه کرده و با تهیه عکس رادیوگرافی از موفقیت آمیز بودن درمان خود مطمئن شوید.