جراحی فرنوم یا فرنکتومی چیست؟
فرنکتومی یا جراحی فرنوم عمل ساده و متداولی است که برای رفع چند عارضه متفاوت معمولاً بر روی دهان کودکان و افراد متقاضی درمان ارتودنسی انجام می‌شود. فرنوم به بافت سفتی اشاره دارد که عضوی از بدن را به بافت مجاورش متصل می‌کند تا مانع حرکت زیاد آن شود. فرنوم‌ها یا بندهای متعددی در بدن وجود دارند، اما فقط چند عدد از آن‌ها که داخل دهان قرار دارند، نیاز به فرنکتومی پیدا می‌کنند. عمل‌های متداول فرنکتومی بر روی بند زبان و بند لب بالا و پایین انجام می‌شود.
فرنوم چیست؟
فرنوم یک تکه کوچک از بافت متصل کننده یک بخش بدن به بخش دیگر آن است که هدف از وجود آن ایجاد محدودیت در حرکت اندام‌ها می‌باشد. فرنوم‌ها در نقاط مختلف بدن شامل زبان، لب‌ها، ناحیه داخل گونه‌ها، مغز و مسیر گوارش وجود دارند.
گاهی اوقات، فرنوم ممکن است بسیار بزرگ یا بسیار کوچک باشد. به این ترتیب در اکثر مواقع یک فرنوم کوچک و دارای مشکل به دلیل ایجاد محدودیت در عملکرد اندام‌های خاص نیازمند اصلاح است. به این ترتیب از روش‌های درمان زیر برای رفع مشکل استفاده می‌شود:
- یک فرنوم بلند برای درمان نیاز به فرنکتومی دارد.
- یک فرنوم کوتاه برای درمان نیاز به فرنولوپلاستی دارد.
فرنوم(بند) زبان
فرنوم زبان به حالتی گفته می‌شود که زبان با نوار بافتی باریکی، موسوم به فرنوم، به کف دهان چسبیده باشد. این بافت در حالت عادی اتصالی آزاد دارد، اما در بعضی موارد سفت و کشیده و یا کوتاه است و اجازه حرکت آزادانه به زبان نمی‌دهد.
شکل ظاهری بند زبان متفاوت است؛ نوار بافتی گاهی به نوک زبان متصل می‌شود و حالتی قلبی شکل به زبان می‌دهد، حال آن که در بعضی موارد بند زبان دیده نمی‌شود و بدنه زبان آن را می‌پوشاند.
مشکل بند زبانی زمانی پیش می‌آید که فرنوم لب تا نزدیک نوک زبان کشیده شده باشد و کودک نتواند زبان را تا سقف دهان بالا ببرد. کشیده شدن فرنوم اختلال‌های گفتاری را به دنبال دارد و چون دامنه حرکتی محدود زبان از نگه داشتن سینه یا شیشه هنگام مکیدن جلوگیری می‌کند، تغذیه کودک نیز مختل می‌شود. جراحی فرنکتومی زودهنگام از سن ۶ الی ۷ سالگی، انجام می‌شود تا از بروز اختلال گفتاری جلوگیری شود.
مشکلات ناشی از وجود بند زبان نامناسب
فرنوم زبانی می‌بایست حرکت آزادانه زبان را به خصوص در هنگام بلع، صحبت کردن و رشد فک و زبان امکان‌پذیر نماید. در شرایطی که مشکل شدید باشد، در اصطلاح به این شرایط «گره خوردگی زبان» گفته می‌شود. علاوه بر این به کودک دچار مشکل فرنوم محکم زبانی در اصطلاح فرد مبتلا به مشکل چسبندگی زبان نیز گفته می‌شود. یکی از علائم این مشکل ظاهر شبیه به قلب زبان کودک در هنگام باز کردن زیاد دهان و جهت خاص سر زبان به سمت بالا است. پیامدهای ناشی از این وضعیت به شرح زیر هستند:
- موقعیت پایین زبان: در این شرایط موقعیت زبان پایین‌تر از حالت عادی در دهان قرار می‌گیرد و در نتیجه این شرایط فرد ممکن است با رشد غیرعادی فک پایین و رشد ناکافی فک بالا مواجه شود. این شرایط می‌تواند مشکلات جدی ارتودنسی و نیز مشکلات خواب برای فرد در آینده ایجاد کند.
- عملکرد نامناسب بلع: در هنگام بلع، زبان می‌بایست در کنار سقف دهان یا کام قرار گیرد. به هر حال اگر فرنوم زبانی به شدت محکم باشد، موقعیت قرارگیری زبان در دهان پایین‌تر از حالت عادی بوده و بین دندان‌ها قرار می‌گیرد. در اصطلاح به این مشکل فشار دادن زبان به دندان‌ها گفته می‌شود. تاثیرات ناشی از این شرایط می‌تواند با رشد نامناسب فک بالا برای فرد همراه باشد.
- مشکلات مربوط به تکلم و نوک زبانی صحبت کردن: به خاطر موقعیت نامناسب زبان در دهان در این شرایط، اغلب افراد با مشکل صحبت کردن نوک زبانی در این رابطه مواجه می‌شوند. معمولاً این شرایط باعث می‌شود بیمار بعضی از حروف را نتواند به نحو صحیح بیان کند.
فرنوم(بند) لب
به اتصال لب فوقانی به لثه فک بالا فرنوم لب گفته می‌شود. بند لب بالا در اکثر موارد همزمان با بند زبان وجود دارد. بند لب اتصال سفت و غیرآزادی است که بین لب فوقانی و استخوان فک بالا وجود دارد و اجازه حرکت به لب نمی‌دهد. نوزاد برای این که بتواند سینه یا شیشه را به خوبی بگیرد و شیر را بمکد، باید بتواند لب بالا را جمع کند.
کوتاهی بیش از حد فرنوم، فاصله‌دار شدن دو دندان پیشین فک بالا و سخت بسته شدن دهان را به دنبال دارد که به تنفس از راه دهان و آهسته شدن رشد استنشاق از راه بینی می‌انجامد. کوتاه بودن فرنوم لب، تحلیل لثه را نیز در پی دارد. دندانپزشک یا متخصص لثه جراحی فرنکتومی را برای رفع این مشکل پیشنهاد می‌دهد. فرنوم در این عمل بریده می‌شود تا لب بالا آزادانه حرکت کند.
مشکلات ناشی از وجود بند لب نامناسب
تقریباً ۱۰% کودکان دچار مشکل چسبندگی فرنوم هستند که به بافت موجود در این ناحیه نفوذ کرده یا باعث ایجاد بافت لثه مثلثی بین دندان‌های نیش مرکز دهان می‌شود. این شرایط معمولاً نیاز به استفاده از روش‌های درمان مناسب داشته و با افزایش سن به خودی خود برطرف نمی‌شوند. نتایج و پیامدهای ناشی از چسبندگی فرنوم به شرح زیر هستند:
- مشکلات مربوط به مکیدن شیر در بین نوزادان: یکی از مشکلات جدی در این رابطه است که می‌تواند باعث ایجاد محدودیت برای مکیدن سینه مادر یا حتی ایجاد مشکلات مربوط به سوء تغذیه شود.
- ایجاد فاصله بین دندان‌ها: به خاطر کشیدگی فیبری رباط‌هایی که به سمت پایین در ناحیه بین دندان‌های جلو امتداد یافته‌اند، ممکن است فاصله بین این رباط‌ها بسته نشده و در نتیجه این شرایط فرد دچار مشکل فاصله بین دندان‌ها شود.
- عقب رفتگی لثه: با حرکت لب‌ها، این مشکل باعث می‌شود فرنوم به‌طور مداوم دچار کشیدگی شود. در ادامه، خطر عقب رفتگی لثه و ایجاد حفره در فضای بین دندان‌ها و لثه به خاطر این شرایط افزایش پیدا خواهد کرد.
- وضعیت دائمی در ارتباط با باز بودن دهان: رباط‌های محکم باعث ایجاد محدودیت در عملکرد و جلوگیری از تطبیق شرایط با لب پایین یا ایجاد مشکل قرارگیری نامناسب لب‌ها بر روی یکدیگر می‌شود. در واقع باید توجه داشت قرارگیری مناسب لب‌ها بر روی یکدیگر یک بخش مهم از فرآیند تنفس عادی می‌باشد. بنابراین، کودکان دچار این مشکل در معرض خطر بالاتر حالت دهان باز و تنفس دهانی قرار گرفته و این شرایط می‌تواند بر فرآیند رشد فک و نیز رشد سیستم تنفسی آن‌ها تاثیر منفی داشته باشد.
- پلاک، پوسیدگی و ژنژیویت: بالاتر قرار گرفتن لب بالا به خاطر سفت بودن فرنوم می‌تواند با تشکیل بیشتر پلاک، ایجاد پوسیدگی و التهاب لثه همراه باشد. هنگامی که اتصال فرنوم به لثه در ناحیه پایین‌تر از موقعیت عادی قرار داشته باشد، موقعیت لب باعث ایجاد یک حفره اطراف دندان‌های جلو در دهان شده و در عمل می‌تواند به محلی برای گیر افتادن شیر و سایر مواد غذایی تبدیل شود. این شرایط باعث می‌شود مواد قندی در اطراف دندان‌ها جمع شده و باعث ایجاد پوسیدگی و سایر مشکلات مربوط به آن در نواحی تماس لثه‌ها با دندان‌ها شود. وجود فرنوم محکم بین دندان‌ها همچنین باعث می‌شود مشکلات خاص در ارتباط با مسواک زدن دندان‌ها و نیز سطح دسترسی موهای مسواک با خط لثه ایجاد شود و این شرایط نیز می‌تواند خطر ایجاد پوسیدگی دندان را به‌طور مشخص افزایش دهد.
فرنکتومی
به عمل جراحی آزاد کردن فرنوم فرنکتومی گفته می‌شود. در گذشته عمل جراحی فرنوم به این شکل انجام می‌شد که فرنوم با تیغ یا قیچی بریده می‌شد و با بخیه یا بدون بخیه به محل مناسب متصل می‌شد. دندانپزشکان به بیماران پیشنهاد می‌دهند که برای کاهش ناراحتی احتمالی بعد از عمل از مسکن‌های ضدالتهاب غیرتجویزی استفاده کنند. مسواک زدن و نخ دندان کشیدن نیز باید پس از عمل به دقت انجام شود چون محل عمل تا مدتی حساس است یا باید مراقب بخیه‌ها بود.
فرنکتومی با لیزر
امروزه درمان فرنکتومی با لیزر به صورت گسترده در کلینیک‌های دندانپزشکی در حال استفاده است. به کمک این روش نوین، فرنوم با استفاده از پالس‌های لیزر و بدون حتی لمس کردن آن به آرامی جدا می‌شود.
چند قطره داروی بی‌حسی محل مورد نظر را آن‌قدر بی‌حس می‌کند که حتی یک کودک ۶ ساله نیز می‌تواند عمل را به خوبی تحمل کند. جراحی فرنوم در کودکان به کمک لیزر برای آن‌ها کاملا قابل تحمل است. از آنجایی که دستگاه لیزر برخلاف روش‌های قدیمی به بافت آسیب نمی‌زند، دوران التیام نیز بسیار کوتاه‌تر می‌شود. مدت زمان خود عمل ۳ تا ۵ دقیقه است و زخم با تشکیل پوست جدید ظرف ۱۰ روز التیام می‌یابد.
پس از این درمان، اتصال فنوم جدید حداقل ۵ میلی‌متر بالاتر برده می‌شود، لثه‌ها تمیز می‌شود و زبان یا لب نیز آزاد می‌شود. ناراحتی پس از عمل نیز بسیار کمتر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد. ناحیه عمل شده ۲ تا ۳ روز حساس است، اما مشکلی برای غذا خوردن و صحبت کردن وجود ندارد.